Penjenayahan Bunuh Diri di Malaysia: Masih Relevan atau Ketinggalan Zaman?

Tahukah anda membunuh diri adalah satu kesalahan di Malaysia?

Malangnya, dengan adanya wabak Covid-19 sekarang, jumlah kes bunuh diri telah meningkat.

Apa yang lebih menyedihkan, undang-undang kita menangani kes-kes berulang ini dengan menghukum mereka yang cuba membunuh diri dengan denda atau hukuman penjara. Dengan ini, Tan Sri Lee Lam Thye, anggota Majlis Penasihat Kesihatan Mental mendesak Jabatan Peguam Negara (AGC) supaya mengkaji semula undang-undang yang telah dikemukakan kementerian berkait bagi memansuhkan peruntukan tersebut.

Matlamat artikel ini adalah untuk menjelaskan kedudukan Malaysia mengenai penjenayahan bunuh diri dan untuk membincangkan sama ada undang-undang ini patut dikekalkan.

Apakah undang-undang berkaitan bunuh diri di Malaysia?

Malaysia adalah salah satu daripada beberapa negara yang masih mengatakan bunuh diri merupakan suatu jenayah. Pada masa ini, terdapat dua bahagian dalam Kanun Keseksaan Malaysia yang berkisar tentang bunuh diri. Bahagian pertama difokuskan pada kesalahan jenayah cubaan membunuh diri di bawah Seksyen 309 Kanun Keseksaan, sementara yang kedua difokuskan pada kesalahan bersubahat membunuh diri di bawah Seksyen 305 dan 306 Kanun Keseksaan.

Seksyen 309 Kanun Keseksaan Malaysia menyatakan:

“Sesiapa yang cuba membunuh diri dan melakukan apa-apa tindakan untuk melakukan kesalahan tersebut, akan dihukum penjara selama tempoh yang boleh berlangsung hingga satu tahun atau dengan denda atau kedua-duanya sekali.”

Seksyen 305 menyatakan:

“Jika ada orang yang berusia di bawah lapan belas tahun, mana-mana orang yang tidak siuman, mana-mana orang yang mengigau, mana-mana orang bodoh, atau mana-mana orang yang dalam keadaan mabuk, bunuh diri, siapa pun yang melakukan pelanggaran bunuh diri itu akan dihukum mati atau penjara untuk jangka masa yang boleh berlangsung hingga dua puluh tahun, dan juga dikenakan denda.”

Sementara itu, Seksyen 306 menegaskan:

“Jika ada orang yang membunuh diri, siapa pun yang melakukan persubahatan bunuh diri itu akan dihukum penjara selama jangka waktu yang boleh berlangsung hingga sepuluh tahun, dan juga akan dikenakan denda.”

Untuk tujuan mendidik masyarakat mengenai undang-undang cubaan bunuh diri, kami hanya akan fokus pada Seksyen 309 Kanun Keseksaan dalam artikel ini.

Tuduhan di bawah seksyen 309

Pada 23 Disember 2019, seorang lelaki kurang upaya (OKU) telah dijatuhkan hukuman penjara 6 bulan kerana mengaku bersalah cuba membunuh diri di rumahnya sendiri di Kuala Terengganu. Mangsa yang selamat seharusnya diberi rawatan dan ditunjukkan belas kasihan dan kebaikan hati.

Dalam laporan berita lain, seorang lelaki berusia 28 tahun, yang tindakannya menjadi tular di media sosial, mengaku bersalah kerana cuba membunuh diri pada 1 Ogos 2020 dan didenda RM3,000. Lelaki yang tidak bekerja itu juga diperintahkan oleh Majistret supaya menjalani hukuman tiga bulan penjara jika gagal membayar denda tersebut.

Tambahan, di dalam sebuah laporan portal berita lain, selepas tertekan dengan masalah rumah tangga selepas bercerai dengan bekas isterinya, seorang lelaki disyaki cuba membunuh diri, pada 19 Februari 2021. Lelaki itu sedang disiasat di bawah Seksyen 309 Kanun Keseksaan.

Senario berasingan ini memberi sedikit sebanyak gambaran mengenai realiti mangsa yang terselamat daripada cubaan bunuh diri di Malaysia.

Mengapa bunuh diri dilarang di malaysia?

Kanun Keseksaan Malaysia adalah berdasarkan Undang-undang British, yang dilaksanakan semasa penjajahan British. Walau apa pun, kami tidak ambil secara langsung kanun ini daripada Undang-undang British. Kanun Jenayah India adalah asas sebenar Kanun Keseksaan kita, yang pada dasarnya merupakan senarai semua hukuman jenayah di Malaysia. Mereka menggunakan sistem perundangan Inggeris ketika India dijajah oleh British. British menganggap bahawa versi undang-undang di India berfungsi dengan baik dan memperkenalkannya ke Tanah Melayu, tetapi mereka juga menambahkan sedikit undang-undang dari Australia, sebuah jajahan Inggeris yang lain.

Persoalannya, mengapakah British mengatakan bunuh diri itu merupakan jenayah?

Menurut penyelidikan oleh Sheila Moore, proses penjenayahan bunuh diri dapat ditelusuri kembali pada abad ke-5 Masihi, ketika St. Augustine, seorang ahli falsafah, membuat perisytiharan bahawa bunuh diri adalah dosa. Perisytiharan tersebut memberi banyak kesan terhadap landskap politik dan agama untuk menjadikan bunuh diri sebagai sesuatu jenayah. Boleh dianggap bahawa pembentukan Undang-undang Inggeris dipengaruhi agama Kristian. Oleh itu, mereka menganggap bunuh diri sebagai perbuatan tidak bermoral dan sesiapa yang membunuh diri itu melakukan kesalahan terhadap Tuhan dan Raja. Tambahan pula, menjenayahkan bunuh diri dan menghukum seseorang kerana cuba membunuh diri bertujuan mencegahkan individu-individu daripada bertingkah laku tersebut.

Dalam agama Kristian, ditentukan dalam perintah-Nya bahawa “Jangan membunuh”. Ini menunjukkan bahawa hanya Tuhan yang dapat mengambil roh atau kebebasan seseorang kerana Dia memberikan kedua-dua ini dan, disebabkan itu, Dia berhak mengambil semula kedua-duanya.

Salah satu cara individu dan masyarakat menyusun atur kehidupan adalah melalui agama. Di Malaysia, agama memainkan peranan penting dalam membentuk moral dan nilai-nilai masyarakat kerana pelbagai agama seperti Islam, Buddha, Kristian dan Hindu dianuti oleh warganya. Secara tradisionalnya, banyak agama di dunia berpendapat bunuh diri itu kesalahan kerana mereka percaya bahawa kehidupan manusia pada dasarnya adalah milik Tuhan. Oleh itu, pengaruh agama mungkin menjadi salah satu sebab usaha-usaha nyah jenayah cubaan bunuh diri lambat membuahkan hasil di Malaysia.

Kenapa penjenayahan bunuh diri perlu dimansuhkan?

Walaupun sangat tidak sensitif, undang-undang semasa menangani cubaan bunuh diri dengan menghukum mereka yang cuba meragut nyawa sendiri dengan hukuman penjara atau denda.

Mengenai perkara ini, Tan Sri Lee Lam Thye, anggota Majlis Penasihat Kesihatan Mental mendesak Jabatan Peguam Negara (AGC) mempercepat pengkajian tentang cadangan yang telah dikemukakan oleh kementerian yang berkenaan untuk memansuhkan undang-undang tersebut.

Dia mendakwa bahawa penjenayahan bunuh diri adalah kuno dan harus dikaji semula. Dia berpendapat bahawa memansuhkan undang-undang tersebut akan menurunkan jumlah kes bunuh diri kerana menyokong penjenayahan bunuh diri akan memberikan gambaran yang perilaku bunuh diri kurang lazim berlaku. Ini adalah kerana percubaan bunuh diri sering disembunyikan dan jumlah kes kematian bunuh diri tetap tidak dilaporkan.

Tiada bukti yang menunjukkan bahawa nyah jenayah bunuh diri meningkatkan kes bunuh diri tetapi jumlahnya sebenarnya menurun.

Dalam satu kajian yang diterbitkan oleh Malaysian Journal Of Psychiatry, tidak ada bukti yang menunjukkan bahawa nyah jenayah bunuh diri meningkatkan kes bunuh diri tetapi jumlahnya sebenarnya menurun. Kajian ini berpendapat lagi, antara mereka yang telah maut akibat bunuh diri atau telah cuba membunuh diri, sekurang-kurangnya 90% didapati mempunyai sekurang-kurangnya satu jenis masalah kesihatan mental. Ini menunjukkan bahawa majoriti orang yang cuba membunuh diri atau mencederakan diri sendiri didapati mengalami kesakitan emosi yang parah.

Kajian itu juga menyatakan keadaan mental orang yang terselamat mungkin bertambah teruk kerana undang-undang semasa menghukum mereka yang telah cuba membunuh diri dan bukannya memberi mereka rawatan perubatan dan sokongan moral yang sewajarnya. Ini boleh meningkatkan stigma kesihatan mental dan bunuh diri di kebanyakan tempat di dunia dan mencegah orang daripada meminta pertolongan yang benar-benar diperlukan. Misalnya, orang-orang yang dihukum mungkin dihalang daripada mendedahkan keinginan mereka untuk bunuh diri. Sebahagian besar keinginan bunuh diri adalah tindak balas terhadap penyakit atau krisis dan ini telah dikenal pasti sebagai salah satu rintangan utama dalam usaha pencegahan bunuh diri.

Selanjutnya, kajian itu menyatakan bahawa buat masa ini tiada bukti kukuh untuk mendukung anggapan bahawa ancaman hukuman penjara mempunyai kesan pencegahan terhadap percubaan bunuh diri. Di samping itu, menghukum mereka yang telah cuba membunuh diri memerlukan pembiayaan yang lebih besar daripada kerajaan.

Sebagai tambahan, antara 192 negara yang dianalisa, 25 mempunyai undang-undang dan sekatan khusus untuk cubaan bunuh diri, termasuklah Malaysia.

Negara-negara yang telah memansuhkan undang-undang bunuh diri

Pada masa ini, Pertubuhan Kesihatan Sedunia (WHO) mengenal pasti lebih 59 negara di seluruh dunia yang telah nyah jenayah bunuh diri. Percubaan bunuh diri dinyah jenayahkan di Amerika Utara, seluruh Eropah, sebahagian besar Amerika Selatan dan sebahagian daripada benua Asia. Bahkan United Kingdom, yang mana Undang-undang Umum British menjadi asas dalam Kanun Keseksaan kita, telah nyah jenayahkan bunuh diri pada tahun 1961 dan sementara itu India, yang berkongsi undang-undang jenayah yang sama dengan Malaysia, baru-baru ini telah nyah jenayahkan bunuh diri pada tahun 2016.

UNITED KINGDOM

Pada tahun 1958, ‘perspektif yang lebih berbelas kasihan’ terhadap bunuh diri didesak oleh Persatuan Perubatan dan Majistret British. Rang undang-undang untuk nyah jenayah bunuh diri telah dibentangkan di parlimen Britain pada tahun yang sama; 150 Ahli Parlimen segera menandatanganinya. Setahun kemudian, Gereja England turut mengikuti perubahan ini dan Akta Bunuh Diri 1961 (Suicide Act 1961), yang nyah jenayahkan bunuh diri di England dan Wales, diperkenalkan tiga tahun selepas pembentangannya. Orang yang membunuh diri tidak akan didakwa lagi.

INDIA

Hal ini dinyatakan di atas dalam sebuah artikel berita bahawa walaupun India memiliki undang-undang serupa Malaysia dalam menangani cubaan bunuh diri, India telah nyah jenayahkan tindakan tersebut. Pada bulan Mac 2016, Parlimen India berjaya meluluskan Rang Undang-Undang Kesihatan Mental 2016 (RUU), yang mengenali bahawa mangsa bunuh diri berada di bawah tekanan yang teruk ketika cuba melakukan perbuatan itu dan tidak boleh didakwa atas perbuatannya. Akta ini bertujuan untuk nyah jenayahkan percubaan bunuh diri dan memastikan mangsa diberi peluang untuk pemulihan.

RUU itu berbunyi “Walau apa pun yang terkandung dalam Seksyen 309 Kanun Keseksaan India, setiap orang yang cuba membunuh diri akan dianggap, kecuali dibuktikan sebaliknya, mengalami tekanan yang teruk dan tidak akan diadili dan dihukum di bawah Kanun tersebut,”

RUU ini mendefinisikan penyakit mental sebagai “gangguan pemikiran, suasana hati, persepsi, orientasi atau ingatan yang besar yang mengganggu penilaian, tingkah laku, kemampuan untuk mengenali kenyataan atau kemampuan untuk memenuhi tuntutan kehidupan biasa, keadaan mental yang berkaitan dengan penyalahgunaan alkohol dan dadah ”.

SINGAPURA

Mulai 1 Januari 2020, penjenayahan percubaan bunuh diri telah dimansuhkan di negara jiran kita, Singapura. Langkah itu, bukannya menganggapnya sebagai jenayah,tetapi mengenali tindakan bunuh diri sebagai tangisan pertolongan.

Ini adalah sebahagian daripada analisis yang lebih luas untuk menyusun atur semula Kod Pidana Singapura, yang telah diperkenalkan pada tahun 1871 dan dimodelkan daripada Kanun Jenayah India, yang berasal daripada undang-undang British. Britain dan India masing-masing telah memansuhkan percubaan bunuh diri pada tahun 1961 dan 2016.

Perkembangan terkini mengenai pemansuhan seksyen 309 kanun keseksaan

Pada 3 Disember 2020, dalam jawapan bertulis parlimen kepada Ahli Parlimen Segambut Hannah Yeoh, Kementerian Kesihatan menyatakan bahawa 465 cubaan bunuh diri telah dilaporkan dan rawatan telah diterima di hospital-hospital Kementerian Kesihatan dari Januari hingga Julai 2020.

Walau bagaimanapun, kementerian juga menyebutkan bahawa angka-angka ini hanya merujuk kepada kes-kes yang mendapat rawatan di hospital-hospital kementerian, kemudian menjelaskan bahawa kes-kes ini bukan disebabkan oleh kesan pandemik Covid-19 sahaja.

Kementerian mengatakan bahawa 9,502 kes gangguan mental dan tingkah laku bunuh diri dilaporkan oleh Pusat Informatik Kesihatan dari Januari hingga Julai 2020, dan 14.673 kes seperti itu dari Januari hingga Julai 2019.

Pada 8 Disember 2020, Jabatan Perdana Menteri telah mengemukakan jawapan bertulis parlimen kepada Ahli Parlimen Permatang Pauh, YB Nurul Izzah Anwar. Jawapan bertulis itu menyatakan bahawa kerajaan telah mengambil kesempatan melalui Jabatan Peguam Negara (AGC) untuk mengkaji undang-undang berkaitan cubaan membunuh diri dan bersuhabat dalam cubaan bunuh diri, kedua-duanya kini merupakan kesalahan jenayah di Malaysia. Kajian ini bertujuan untuk melihat analisis perbandingan undang-undang di United Kingdom, New Zealand, India dan Singapura mengenai percubaan bunuh diri.

Daripada memandang mereka sebagai penjenayah, kerajaan mengatakan, Jabatan Peguam Negara (AGC) sedang mengkaji cadangan mengarahkan mereka yang telah cuba membunuh diri untuk mendapatkan rawatan di kemudahan perubatan.

Sebagai tambahan, Jabatan Perdana Menteri mengatakan AGC telah melakukan usaha ini kerana data statistik hingga tahun 2015 menunjukkan peningkatan jumlah cubaan bunuh diri untuk semua peringkat umur. Ini menunjukkan bahawa pendekatan yang lebih holistik diperlukan.

Merujuk kepada peruntukan Belanjawan 2021 untuk kesihatan mental, kerajaan Perikatan Nasional telah memperuntukkan RM 24 juta untuk meningkatkan program untuk menangani masalah kesihatan mental, pencegahan keganasan dan penyalahgunaan, serta penyalahgunaan bahan. Menteri Kewangan Tengku Datuk Seri Abdul Aziz berkata talian sokongan psikososial Kementerian Kesihatan telah menerima lebih daripada 35,000 panggilan telefon daripada orang-orang yang mengalami kesulitan atau tekanan antara bulan Mac dan Oktober pada tahun 2020.Antara pemanggilnya ialah mereka yang mengalami kemurungan, kegelisahan dan tekanan.

Walau bagaimanapun, belanjawan untuk perkhidmatan dan infrastruktur kesihatan mental telah dikenakan penurunan yang luar biasa daripada RM 69 juta pada tahun 2020 kepada RM 26 juta pada tahun 2021 iaitu penurunan sebanyak 61 peratus. Peruntukan kerajaan semasa untuk perkhidmatan dan infrastruktur kesihatan mental merupakan peruntukan kewangan paling rendah dalam sejarah.

Sebagai kesimpulan, dapat dilihat dan dengan penuh harapan bahawa Malaysia mampu untuk mengikuti jejak negara-negara lain dalam mengakhiri undang-undang kuno ini. Akan tetapi disebabkan penggantungan parlimen, memansuhkan akta ini cukup mencabar dan kes-kes bunuh diri masih meningkat kerana PKP telah dilanjutkan. Memansuhkan Seksyen 309 bukan sahaja akan mengurangkan stigma kesihatan mental tetapi juga mendorong perbincangan tentang kesedaran kesihatan mental.

Bagaimana anda boleh membantu?

GUNAKAN SUARA ANDA!

Hantarkan e-mel kepada pihak di bawah dan dorong mereka untuk #DecriminaliseSuicideNow (nyah jenayahkan bunuh diri)

Menteri-menteri di Malaysia
Ahli Parlimen yang berkenaan
Pertubuhan pencegahan bunuh diri tempatan Malaysia

TANDATANGAN PETISYEN INI

Minds First – Decriminalise suicide in Malaysia now
Petisyen ini menggesa Anggota Parlimen dan Jabatan Peguam Negara untuk segera memansuhkan Kanun Keseksaan 309 dan mengganti hukuman atas cubaan bunuh diri dengan sokongan psikologi penting kepada mereka yang memerlukan.